برگردان مطالب علمی

الیزابت هامفریس • برگردان: شقایق یوسفی مقدم • دیوید هاروی مهم‌ترین نظریه‌پرداز مارکسیست در عصر نولیبرال است و چارچوب مفهومی‌ او در این زمینه، عمدتاً در دو اثر امپریالیسم جدید (۲۰۰۳) و تاریخچه‌ی مختصر نولیبرالیسم (۲۰۰۵) پرورش یافته است. کار هاروی تحلیلی ماتریالیستی از نولیبرالیسم است که آن را در زمینه‌ی تغییرات روابط اجتماعی سرمایه‌دارانه و بحران انباشت دهه‌ی ۱۹۷۰ جای می‌دهد و مشخصه‌ی اصلی آثار او کاربرد مقولات مارکسیستی‌ است. او به ماهیت طبقاتی پروژه‌ی نولیبرال توجه دارد و ادعاهای یوتوپیایی را که لیبرال‌ها و بسیاری از سوسیال دموکرات‌ها در دفاع از آن طرح می‌کنند، نمی‌پذیرد. علاوه بر این، هاروی به تنوع‌پذیری فضایی نولیبرالیسم[۱] توجه دارد و اشکال گوناگون آن را مورد تأکید قرار می‌دهد[۲]. اخیراً درباره‌ی تحلیل کنل و دادوس[۳] از روایت‌های مسلط نولیبرالیسم و ارتباط آن‌ روایت‌های مسلط با جهان جنوب[۴] نوشته‌ام. دغدغه‌های من درباره‌ی روایتی مسلط تا حدی متفاوت است؛ اما معتقدم که تفسیر غالب درباره‌ی ریشه‌ها و  اشکالی که نولیبرالیسم در جهان شمال به خود گرفته، با خلق یک سنخ «آرمانی»[۵] از تغییرات اقتصادی- سیاسی که مبتنی بر تجربیات بریتانیا و ایالات متحد است، درک ما را محدود کرده است. روایت غالبی که شناسایی کرده‌ام و در کارهای نائومی کلاین و دیگران…

دنیل راجرز[۱] • برگردان: نوح منوری • نولیبرالیسم همه‌چیز‌خوار زبان‌شناختی[۲] زمانه‌ی ماست؛ نو-واژه‌ای که تمام واژگانی پیرامونی خود را تهدید به بلعیدن می‌کند. بیست سال پیش اصطلاح «نولیبرالیسم» به‌ندرت جایی در مباحثات انگلیسی‌زبان داشت. [اما] در حال حاضر [واژه‌ای] تقریباً گریز‌ناپذیر است که در مورد همه چیز از معماری، فیلم، و فمینیسم گرفته تا سیاست‌های دانلد ترامپ و هیلاری کلینتون به کار می‌رود. جستجوی کاربردهای «نولیبرالیسم» در پایگاه داده ProQuest ‌در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۹ شما را به کمتر از ۲۰۰۰ عنوان می‌رساند. [در حالی که] از بحران اقتصادی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ تا کنون این رقم از۳۳۰۰۰ عنوان فراتر رفته است. اصطلاح «نولیبرالیسم» در جناح چپ برای چنین مواردی به کار می‌رود: تشریح احیای ایده‌های لسه‌فر در آن‌چه هنوز در اکثر حوزه‌ها، اندیشه‌ی اقتصادی «محافظه‌کارانه» نامیده می‌شود؛ به‌راه‌انداختن کارزار علیه برنامه‌هایی چون مالیات‌ستیزی، دولت‌ستیزی، و ستیز با اتحادیه‌های کارگری که از طرح‌ها و برنامه‌های تاچر و ریگان تا خیزش تی‌پارتی[۳] و انجمن درون‌حزبی آزادی[۴] را در برمی‌گیرد؛ توصیف ویژگی‌های بازار جهانی اقتصاد که احکام و الزامات آن هم‌اکنون بر جهان سیطره دارد؛ به باد انتقاد گرفتن سیاست‌های حزب دموکرات مرکزگرای بیل و هیلاری کلینتون؛ و نام نهادن و اشاره به آن فرهنگ و ادراکاتی که اذهان و اعمال…

مدخل «سرمایه‌داری» در فرهنگ بین‌المللی علوم سیاسی[۱] • برگردان: نوح منوری • «سرمایه‌داری» از اوایل قرن بیستم به مثابه مفهومی به کار رفته که ساختار و پویایی یک صورت‌بندی خاص تاریخی از اقتصاد و جامعه را به تصویر می‌کشد. جلوه‌های آغازین آن صورت‌بندی خاص تاریخی از اواخر قرون وسطی، در نواحی جنوبی و سپس شمال غربی اروپا نمایان شد و از آن پس تقریباً به تمام مناطق جهان گسترش یافت. مفاهیم متضاد با «سرمایه‌داری» را می‌توان شامل اقتصاد معیشتی[۲]، فئودالیسم، سوسیالیسم، و اقتصاد برده‌داری دانست. جوامع در حال توسعه‌ی «جهان سوم» ممکن است الگوهای سرمایه‌دارانه‌‌ای محدود و جزیره‌ای در اقتصاد خود داشته باشند، بی‌آن‌که در نتیجه‌ی وجود آن الگوها تبدیل به «جوامع سرمایه‌داری» شوند. مورخان و عالمان [علوم] اجتماعی تطبیقی تعداد زیادی از مراحل، انواع، شروط، و گونه‌ها را ذیل مفهوم عام «سرمایه‌داری» شناسایی می‌کنند؛ از جمله سرمایه‌داری ارضی (کشاورزی)[۳]، تجاری، صنعتی، مالی؛ سرمایه‌داری دولتی، سرمایه‌داری هماهنگ؛ سرمایه‌داری نوردیک[۴]، آنگلوساکسون، آسیای شرقی، یا راینی[۵].

سیروس شایق[۱] • برگردان: حمید قیصری • ابراهیم توفیق در این کتاب می‌کوشد با تمرکز بر برهه‌ی زمانی پس از مصدق که خود آن را آغاز مرحله‌ی هم‌چنان متداوم پسا-استعماری[۲] در ایران می‌خواند، رویکردی تازه به توسعه‌ی دولت و اقتصاد سیاسی ایران تحت حاکمیت سلسله‌ی پهلوی عرضه کند. این کتاب که برآمده از رساله‌ی دکتری توفیق[۳] (دفاع‌شده به سال ۱۹۹۸ در دانشگاه فرانکفورت) است، به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود؛ بخش نخست، با طرح مفاهیمی چون «دولت بورژوایی – سرمایه‌داری»[۴]، «جامعه‌ی پسا-استعماری: مدرن یا سنتی»[۵] و «دولت پسا-استعماری»[۶]، به تشریح و تمهید استدلالات نظری اثر می‌پردازد.

کاوه احسانی/آرنگ کشاورزیان • برگردان: حمید قیصری •   آزرده از نابرابری و فساد، طبقات کارگر و فرودست شهرستانی به اعتراض علیه تخطی از وعده‌های انقلاب ۵۷ برخاسته‌اند.   اعتراضات اخیر در ایران به لحاظ دامنه‌ی جغرافیایی و تنوع عناوین اعتراضی شایان‌توجه بوده‌اند. این اعتراضات که آغازگر آن‌ها نارضایی از بیکاری و تورم مستمر، انباشت دستمزدها و حقوق بازنشستگی معوقه، کاهش یارانه‌های نقدی، تخریب و ویرانی زیست‌محیطی و سقوط مؤسسات مالی مسأله‌داری بود که در نهایت کلاه‌بردار از آب درآمدند، [بیش‌از آن‌که در مرکز و شهرهای بزرگ پدیدار شوند] در شهرستان‌های کوچک به وقوع پیوستند. این اعتراضات در هسته‌ی خویش فریاد اخلاقی حاشیه‌ای مطرود بودند علیه آن‌چه مرکزی «بی‌رحم»[۲] پنداشته می‌شود؛ همان مرکزی که [اعتراض به] خیانت‌های آن به آرمان عدالت اجتماعی، به نیروهای انقلابی ۵۷ جان بخشید و متحدشان کرد.

آصف بیات • برگردان: سعید انوری نژاد •   در ابتدای دهه‌ی ۷۰ شاهد سلسله‌ای‌ از اعتراضات عمومی شهری در ایران بودیم که از زمان انقلاب ۱۳۵۷ بی‌سابقه بوده است. در فاصله‌ی مرداد ۷۰ تا مرداد ۷۳، ۶ شورش مهم در شهرهای تهران، شیراز، اراک، مشهد، قزوین و تبریز رخ داد. علاوه بر اینکه به تناوب برخوردهای کوچکتری در بسیاری از مراکز دیگر شهرها نیز به وقوع پیوست. بسیاری از این اعتراضات مرتبط با حاشیه‌نشینان شهری بود که نگران تخریب محلاتشان بوده‌اند؛ اتفاقی که در تهران، شیراز، اراک، مشهد و خرم آباد رخ داد.

پری اندرسون • برگردان: نوح منوری •   پری اندرسون در تکمیل مباحث پیشین خویش، [در این قطعه] به ما می‌گوید که چرا  اگر مخالفان [و دشمنان] نولیبرالیسم عزم خود را جزم کنند، سلطه‌ی نولیبرالیسم امری مقدر [و گریز‌ناپذیر] نیست.

ریچارد سوئدبرگ • برگردان: عطاءالله حشمتی • چکیده: [در این مقاله] به جای تلاش برای تعیین جایگاه جامعه‌شناسی اقتصادی بوردیو، از این بحث خواهم کرد که تحلیل او از اقتصاد، که طی دوره‌ای طولانی بسط یافته است، بسیار غنی است و مسیرهایی چنان جالب و متفاوت می‌یابد که ما را مجاز می‌دارد [به جای یک «جامعه‌شناسی اقتصادی بوردیو»] از مجموعه‌ای از «جامعه‌شناسی‌های اقتصادی بوردیو» سخن بگوییم. در حالی که بیشتر جامعه‌شناسان کتاب «تمایز»[۱] بوردیو و تحلیل آن از مصرف را می‌شناسند، کمتر از این واقعیت آگاه‌اند که بوردیو در اواخر عمر گفت که به سه مطالعه‌ی عمده درباره‌ی مباحث اقتصادی پرداخته است. آن پژوهش‌ها عبارت هستند از: کار بوردیو درباره‌ی «اقتصاد شرافت»[۲] و «حسن نیت»[۳] در الجزایر (دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰)؛ پژوهش او درباره‌ی اعتبار[۴] (بوردیو و همکاران، ۱۹۶۳)؛ و تحقیق او درباره‌ی اقتصاد خانه‌های تک‌خانوار‌[۵] (بوردیو و همکاران ۱۹۹۹). [در این مقاله] هر سه پژوهش مزبور ارائه شده و در جزییات مورد بحث واقع خواهند شد. همچنین تلاش بوردیو برای صورت‌بندی یک برنامه‌ی عمومی برای «انسان‌شناسی اقتصادی»[۶] در مقاله‌ی «میدان اقتصادی» (۱۹۹۷) به کمک مفاهیمی نظیر میدان[۷]، عادتواره[۸] و سرمایه[۹] نیز توضیح داده شده است. انتقاد‌هایی نیز متوجه تحلیل بوردیو از اقتصاد شده که آن‌ها نیز…

چارلز تیلی• برگردان: نوح منوری• توضیح: مقاله‌ی «دورکیم بی‌خاصیت‌« نوشه‌ی چارلز تیلی برای اولین بار در سال ۱۹۷۷ با عنوان «بی‌فایدگی دورکیم در مطالعات تاریخی تغییرات اجتماعی[۱]» و سپس در سال ۱۹۸۱ در کتاب «تلاقی جامعه‌شناسی و تاریخ[۲]» منتشر شد. این مقاله از مباحثه‌برانگیزترین و پرارجاع‌ترین مقالاتی است که درباره‌ی دورکیم (البته‌ با دیده‌ی انکار) نوشته شده است. تیلی این مقاله را در سال‌هایی می‌نویسد که اندیشه‌های دورکیم پس از سال‌ها سیطره بر رشته‌ی جامعه‌شناسی مورد انتقاد قرار گرفت و به ویژه گمان می‌رفت آرای دورکیم برای تحلیل تاریخی مفید نیست. دیدگاهی که بعدها با خوانش‌های تازه‌ای از دورکیم به ویژه توسط کسانی چون گیدنز، امیربایر، کنت تامپسون، الگزندر و غیره به چالش کشیده شد.

کنت تامپسن• برگردان: نوح منوری• در این مقاله مفاهیم اصلی جامعه‌شناسی دورکیم بر حسب ارتباط آن‌ها با جامعه‌شناسی سیاسی مورد بحث قرار گرفته است. شرح‌های اولیه از کار دورکیم بر توصیفی نسبتاً تکامل‌گرایانه از اشکال در حال تغییر تقسیم کار در گذارِ جوامع از نوع سنتی به نوع مدرن تمرکز داشتند. سپس آن دسته از کارهای او مورد توجه واقع شدند که به طور مستقیم با نهادهای سیاسی از جمله دولت سر و کار داشتند. خاصه مفهوم‌پردازی او از سیاست با مباحث جاری در باب جامعه‌ی مدنی مرتبط به نظر می‌رسند. اخیراً نیز کار او به عنوان منبعی غنی از ایده‌های تحلیلی شناخته شده که می‌تواند برای کاوش در فرایندهای سیاسی، مورد استفاده‌ی جامعه‌شناسان فرهنگی ملهم از مباحث دورکیم در باب سپهر نمادین حیات فرهنگی – اجتماعی قرار بگیرد. کار جفری الگزندر درباره‌ی بحران واترگیت و کمپین انتخاباتی اوباما را می‌توان از نمونه‌های برجسته‌ی این کاربرد دانست.

سی. رایت میلز• برگردان: سعید انوری نژاد• توضیح: چند سال پیش که به تازگی دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی شده بودم، خشایار دیهیمی کتابی از سی. رایت میلز به من داد تا مقدمه‌ی آن را بخوانم و به‌عنوان یک دانشجوی تازه‌کار بدانم سر در چه آخوری کرده‌ام. نام کتاب تمثال انسان –images of man– بود و شامل گزیده‌هایی از آثار جامعه‌شناسان مطرح و -یا بنا به سلیقه و دیدگاه او- کلاسیک. مقدمه‌ی کتاب به این پرداخته بود که چرا جامعه‌شناسی مهم است و چرا این همه به بیراهه و یا راه‌هایی پرت و بیهوده افتاده است و از اینجا به اهمیت خواندن جامعه‌شناسان کلاسیک رسیده بود. آنچه در ادامه می‌خوانید گزیده‌ای از آن مقدمه است. اصل متن طولانی‌تر است که به همین مطلب پیوست شده است.

دیوید ای. اپتر [۱] • برگردان: روزبه ذبیحیان• برای روشن کردن دکترین و کنش سیاسی نهفته در اصطلاح سوسیال‌ دموکراسی می‌توانیم به این بپردازیم که سوسیال‌ دموکراسی چه هست و چه نیست. آلمان، فرانسه،‌ انگلستان،‌ اتریش، نیوزیلند، استرالیا، بلژیک، هلند، اسپانیا، سوئد و دیگر کشورهای اسکاندیناوی همگی دارای پیشینه‌ای قوی در سنت‌ها و احزاب سوسیال‌ دموکراتیک (با عناوین مختلفی چون سوسیالیست، سوسیال‌دموکراتیک یا احزاب کارگری) هستند. برخی از همین احزاب در دوره های مختلف، به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، دولت نیز تشکیل داده‌اند. اجرای چند نسل از برنامه‌های رفاهی و اصلاحات اجتماعیِ قانون‌مند، تأثیرات پایداری را نه تنها در الگوی تشکیل دولت از سوی احزاب سوسیال دموکرات، بلکه در نگرش‌های غالب آن‌ها نسبت به مسئولیت اجتماعی به جای گذاشته است. جنبش سوسیال‌ دموکراتیک مهمی نیز در ابتدای قرن بیستم در کشور روسیه وجود داشت که بعدها از سوی بلشویک‌ها سرکوب شد. سوسیال‌ دموکراسی با دامنه‌ی تأثیرگذاری کمتر در کشورهایی چون آرژانتین، کانادا، ایرلند شمالی (حزب سوسیال دموکراتیک و حزب کارگر)، هند و ژاپن نیز وجود داشته است. در این کشورها سوسیال‌ دموکرات‌ها با وجود قدرت انحصاری حزب حاکم لیبرال دموکرات، همچنان نیرومند باقی مانده‌اند و پشتیبانان عمده‌ای در میان زنان، کشاورزان و طبقه‌‌‌ی متوسط دارند.

جفری الگزندر [۱] برگردان: بهروز دلگشایی•   من در این گزیده‌ی[۲] چند جلدی، تاریخ اغلب تو در تو، گاه با شکوه و همیشه جذاب نظریه و پژوهش جامعه‌شناختی را به‌گونه‌ای نسبتاً متفاوت با رویکرد سنتی ارائه خواهم کرد. به جای تشریحِ تنوع بسیار گسترده‌ی آن به‌عنوان روندی ناهموار ولی نهایتاً موفقیت‌آمیز از دانش انباشت شده، از وجود نوعی «نسبیت[۳]» در قلب تشکیلات جامعه‌شناختی سخن خواهم گفت؛ «نسبیتی» که به عبارت کلی‌تر‌ بیان‌گر بعدی انکارناپذیر از علوم انسانی است. «نسبیت» از آن‌ جهت مطرح می‌شودکه جامعه‌شناسی نه علمی طبیعی، بلکه علمی انسانی است. ماکس وبر دلالات این تمایز سرنوشت‌ساز را درک‌کرده بود، در حالی که مارکس، دورکیم و پارسونز از فهم آن بازمانده بودند. به هر حال این واقعیت بنیادی، هر معنایی که داشته باشد، متمایز بودن رشته و علم ما را نشان می‌دهد. [از جمله] بیان می‌دارد که چرا مارکس، دورکیم، وبر و پارسونز کماکان کلاسیک‌هایی زنده‌اند و در عین حال هیچ‌‌یک هرگز نتوانستند گذشته، حال و آینده‌ی جامعه‌شناسی را چنان که خود می‌خواستند رقم زنند. متخصصان جامعه‌شناسان حرفه‌ای هرگز نمی‌توانند مانند عالمان طبیعی به دانش خود مطمئن باشند و حتی وقتی نسبت به دانش خود اطمینان دارند، آن را نه تنها برای تبیین جهان بلکه برای…

پیر بوردیو [۱]• برگردان: حمید قیصری• نولیبرالیسم چیست؟ برنامه‌ای برای تخریب آن ساختارهای جمعی که ممکن است در مقابل منطق خالص بازار ایستادگی کنند.• گفتمان مسلط[۲] موجود جهان اقتصادی را نظمی ناب و بی‌نقص تصویر می‌کند که بی‌وقفه منطق پیامدهای پیش‌بینی‌پذیر خود را نمایان می‌کند و هرگونه تخطی از آن منطق را با مجازاتی هوشمند و یا – به شکلی خاص‌تر- با اعمال سیاست‌هایی از طریق بازوهای مسلحی چون صندوق بین‌المللی پول (IMF) و سازمان همکاری و توسعه‌ی اقتصادی(OECD)، سرکوب می‌کند. کاهش هزینه‌های نیروی کار، کاستن از هزینه‌های عمومی و انعطاف‌بخشی روزافزون به کار از جمله‌ی آن سیاست‌ها هستند. آیا حق با گفتمان مسلط است؟ چه می‌شود اگر در واقعیت آن نظم اقتصادی چیزی جز استقرار یک اتوپیا – اتوپیای نولیبرالیسم – نباشد و در نتیجه باید مسئله‌ای سیاسی نیز دانسته شود؛ مسئله‌ای سیاسی که به کمک نظریه‌ی اقتصادی مورد ادعایش خود را توصیفی علمی از «واقعیت» جا می‌زند؟

مداخله‌ی دولت[۱] و سیاست های اصلاحی[۲]: رژیم های به رهبری جبهه‌ی متحد کمونیستی در کرالا• نویسنده: جایدیپ نایر• برگردان: سعید انوری نژاد• توضیح: در سال ۱۳۸۸ یکی از اساتیدم تز دکترای فلسفه سیاسی دانشجویی هندی در دانشگاه جواهر لعل نهروی دهلی را به من داد تا مطالعه کنم. این تز که به بررسی سیاست های حزب حاکم کمونیست در ایالت کرالای هند می پرداخت در وهله اول چندان برایم مهم جلوه نکرد. برای من که حتی نمی دانستم کرالا در کجای هند است و از سیاست هند هم بیش از حزب کنگره و بهاراتیا جاناتا چیزی نمی دانستم و واحد سیاسی که در خور توجه باشد هم کمتر از دولت مرکزی نمی توانست باشد، سخت بود تا خودم را راضی کنم نگاهی به این تز دکترا بیندازم. اما به هر حال آرام آرام به سراغ خود کرالا رفتم.

نویسنده: کیت نش• برگردان: حمید قیصری• توضیح: متن ذیل برگرفته از ویرایش دوم کتاب «جامعه‌شناسی سیاسی» کیت نش است که ویرایش اول آن به فارسی ترجمه شده است. کار دورکیم در جامعه‌شناسی سیاسی از همان جایگاه و تأثیر کارهای وبر و مارکس برخوردار نبوده است.